کد مطلب:27679 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:25

گنجینه پرسمان » اديان و مکاتب

مراتب مقامات «ايمان»، «احسان» و «ايقان»، چگونه است؟

خدا را در هر لحظه​اي حاضر و ناظر دانستن آرزوي سالكان صادق الي الله است. لذا در دعاهايشان مي​گويند: خدايا به ما توفيق عنايت كن تا طوري عبادتت كنيم كه گويا تو را مي​بينيم. اين مقام كه اصطلاحاً آن را مقام «احسان» مي​گويند، بالاتر از مقام «ايمان» است. البته خود مقام احسان نيز وسط راه است و بالاتر از آن مقام «ايقان» است. بنابراين، مقام احسان عبارت از اين است كه انسان طوري خدا را عبادت كند كه گويا او را مي​بيند (فصوص الحكم 2/367) از رسول خدا(ص) رسيده است: «اُعبد الله كَأنّك تَراه فَإن لم تَكن تَراه فإنّه يَراك» (بحار 69/279) [خدا را طوري عبادت كن كه گويا او را مي​بيني و اگر تو او را نمي​بيني او تو را مي​بيند.] اين «كأنّ» و «گويا» براي كسي است كه هنوز در بين راه است، وقتي انسان به اوج مقام شهود رسيد حرف تشبيه مي​افتد و سخن از حرف تحقيق «إنّ» و «أنّ» به ميان مي​آيد. اين همان مقام امير المؤمنين(ع) است كه فرمود: «ما كنت أَعبد رَبّاً لَم أره» (توحيد صدوق، ص109، باب ما جاء في الرؤية، ح6.)؛ [من آن نيستم كه خداي ندايده را عبادت كنم]. سالار شهيدان حضرت حسين بن علي(ع) نيز در فرازي از دعاي عرفه، همين مقام را از حضرت احديّت(جلّ و علا) مي​طلبد و عرض مي​كند: «واجعلَني أَخشاك كَأنّي أَراك» (مفاتيح الجنان، دعاي روز عرفه)؛ خدايا مرا طوري تربيت كن و به من آن توفيق را بده كه از غير تو نترسم و از تو نيز در حد احسان بترسم.

اگر انسان خدا را ببيند ترس شاهدانه خواهد داشت و از خود او خواهد ترسيد، نه از عذاب او. اين كه ما از خدا، ترس غايبانه داريم و از جهنّمش مي​ترسيم نه از خود او؛ از آن جهت است كه به مقام احسان بار نيافيم و خدا را نمي​بينيم. بنابراين، آن كه از جهنم مي​ترسد ترسش، ترس از خداي غايب است در حالي كه اگر انسان خدا را با چشم باطني ببيند مي​فهمد كه او سراسر جمال و لطف است؛ آنگاه كه او رامي​طلبد نه بهشت او را، از خود او مي​ترسد نه از جهنّم او. اگر كسي خدا را حاضر ديد و از خود او ترسيد و صادقانه عبادتش كرد قهراً خدا چنين كسي را هم از جهنّم نجات مي​دهد و هم به بهشت مي​برد. حال كه چنين است چه بهتر است كه انسان خود او را طلب كند نه بهشتش را، و چه بهتر كه از خود او بترسد و به عنوان خوف عقلي نه از جهنّم او به عنوان خوف نفسي.

---

: آية الله جوادي آملي
حماسه و عرفان